ტომას გოლცი: რუსეთ-საქართველო და მარში უგუნურობისკენ

თომას გოლცი, სპეციალურად პულიცერის ცენტრისათვის
გამოქვეყნებულია პულიცერის ცენტრის მიერ, 2008 წლის 18 აგვისტოს

თარგმანი "ბათუმელებისთვის”: დალი აბურჯანია; ნატო მგელაძე; ლია დავითაძე ნინო აროშიძე

ის, რომ მიხეილ სააკაშვილის საქართველო ადრე თუ გვიან უშუალო კონფლიქტს ვერ აიცილებდა თავის ბუმბერაზ ჩრდილოელ მეზობელ ქვეყანასთან, კერძოდ კი რუსეთის ფედერაციასთან, დიდი ხნის წინ იყო ცნობილი।

კოლუმბიის სამართალმცოდნეობის უმაღლესი სასწავლებლის კურსდამთავრებული შეერთებული შტატების მიერ დაგეგმილი `რეჟიმის შეცვლის~ საქმეებში ფავორიტი ბევრად ადრე იყო। 2003 წელს, ვარდების რევოლუციის მეშვეობით, მის ხელისუფლებაში მოსვლამდე, ბოლო მოეღო საბჭოთა ხანის ძლიერი პოლიტიკოსის, ედუარდ შევარდნაძის მმართველობას, უმთავრესად იმ მიზეზით, რომ ქართველი ხალხი დაიღალა `თეთრი მელას~ ბატონობით. შევარდნაძისგან განსხვავებით, რომელიც იყო ხანშიშესული, ცბიერი და `საბჭოური~ (მიუხედავად იმისა, რომ ის მეგობრობდა ისეთ საერთაშორისო დონის მოღვაწეებთან, როგორიცაა ჯეიმს ბეიკერი, ჯორჯ ბუში, ჰელმუტ კოლი და მარგარეტ ტეტჩერი), მიშა ახალგაზრდა, გამოუცდელი და `დასავლეთზე ორიენტირებული~ იყო (მიუხედავად იმისა, რომ შევარდნაძის მმართველობისას 1990 წლის დასასრულს იუსტიციის სამინისტროში მუშაობდა გარკვეული დროის განმავლობაში).

როგორც არ უნდა იყოს, მას შემდეგ, რაც მოკალათდნენ პრეზიდენტის რეზიდენციაში, მიშამ და მისმა რადიკალ-რეფორმისტებისგან შემდგარმა გუნდმა (დღემდე 30 წელს გადაცილებულზე მეტის შეხედულება არც ერთს არა აქვს), დაიწყეს საქართველოს გარდაქმნა। მათ მნიშვნელოვანი რეფორმები გაატარეს კორუმპირებული ბიუროკრატიისა და პოლიციის შეცვლის მიზნით. ამ გზით მათ მოიზიდეს უცხოური ინვესტიციები და დაიწყეს სამუშაო ადგილების შექმნა ფინანსისტი ჯორჯ სოროსის დახმარებით (რომელმაც, ფაქტობრივად, ყველა სახელმწიფო მოხელეს ხელფასი მოუმატა, მათ შორის, მიშასაც). ამასთან, მიშამ და მისმა გუნდმა კავკასიის რეგიონში თბილისი აქციეს არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის ცენტრად, დაწყებული პრესის თავისუფლებით, დამთავრებული იმ შეხვედრების ადგილებით, სადაც აზერბაიჯანელებს და სომხებს შეეძლოთ ერთად შეკრება და იმ პრობლემებზე საუბარი, რომელიც ეხებოდა მთიანი ყარაბაღის `გაყინულ~ კონფლიქტს.

ჯორჯ ბუშის თქმით, ქალაქი გახდა `დემოკრატიისა და იმედის შუქურა~ პოსტ საბჭოურ ქვეყნებში, ხოლო ვარდების რევოლუცია, რომელიც ამ ცვლილებების მატარებელი იყო, მალე გახდა ნიმუში `ნარინჯისფერი რევოლუციისა~ უკრაინაში და შემდგომ კი `ტიტების რევოლუციისა~ ყირგიზეთში, ცენტრალურ აზიაში (სადაც, ის არც თუ ისე წარმატებული აღმოჩნდა)। მას ასევე მიუძღვის გარკვეული წვლილი აზერბაიჯანში მომხდარ სოციალურ რევოლუციაში, მოგვიანებით კი სომხეთში (სადაც ის კრახით დასრულდა) და ბოლოს შეიძლება ითქვას თავად რუსეთშიც კი. რუსეთისთვის დიდ საზრუნავს მაინც წარმოადგენდა სააკაშვილის საბოლოო გადაწყვეტილება, თავი დაეღწია რუსეთის გავლენისგან და მჭიდრო კავშირი დაემყარებინა დასავლეთთან, ორ ორგანიზაციაში _ გაეროსა და ნატოში გაწევრიანებით, რაც გახდებოდა მისი ქვეყნის უსაფრთხოების გარანტი. ამ იდეას საფუძველი ჯერ კიდევ შევარდნაძის დროს ჩაეყარა, 1900-იან წლებში, მაგრამ სააკაშვილმა ის თავისი შიდა თუ გარე პოლიტიკის ცენტრში მოაქცია, რამაც რუსეთის აღშფოთება გამოიწვია.

ბუნდოვნად მახსენდება ის დრო, როდესაც პირველად შევიტყვე საქართველოს ნატოში გაწევრიანების შესახებ। ვფიქრობ, ეს იყო 1997 წელს, ჰარვარდში კონფერენცია ტარდებოდა კავკასიის თემაზე. ოთახში ყველას ჩაეცინა, რადგან ეს იდეა სასაცილო იყო. საქართველო ნატოში? რა შეეძლო ეკონომიკურად უმწეო, სანახევროდ ოკუპირებულ კავკასიის პატარა სახელმწიფოს შეეთავაზებინა ნატოსთვის, ნატოს მეხუთე მუხლის საყოველთაო უსაფრთხოების სანაცვლოდ, რომელიც გულისხმობს: ერთზე თავდასხმა, ყველაზე თავდასხმაა? რა თქმა უნდა, ექპერტებმა მოსკოვის პოტენციურ პასუხზეც გაიფიქრეს ამ შეურაცხმყოფელი ნაბიჯის გამო, მაგრამ რუსეთი იმ დროს თავად იმყოფებოდა ეკონომიკურად უმწეო მდგომარაობაში. ჯერ კიდევ იშუშებდა იარებს მისი ჩეჩნეთში სამარცხვინო დამარცხების შემდეგ. ახლა რომ ვიხსენებ, ზუსტად რუსეთის იმდროინდელმა სავარაუდო _ და რეალურმა _ სისუსტემ აფიქრებინა ზოგიერთს ბრიუსელში (და ვაშინგტონში) მიეცა საქართველოს ნატოში გაწევრიანების შესაძლებლობის პატარა მარცვალისათვის აღმოცენების იმედი.

და საქართველომ დაიწყო ამ მიზნისკენ სწრაფვა ყველა საშუალებებით, რაც კი შეეძლო। ფაქტობრივად, ეს შესაძლებლობები გამოჩნდა სამხედრო სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილეობით, რომელსაც ამერიკა ხელმძღვანელობდა კოსოვოში (1999), ავღანეთში (2001) და შემდეგ რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ერაყში (2003), სადაც საქართველოს კონტინგენტი ამ ე.წ. მოხალისეთა კოალიციაში 200 ჯარისკაციდან 2 000-მდე გაიზარდა. ზუსტად ეს ჯარისკაცები გადმოაფრინა საქართველოში გასულ კვირას ამერიკის სამხედრო თვითმფრინავმა. ეს კონტინგენტი მესამე იყო თავისი სიდიდით ერაყის მიწაზე, ამერიკისა და ბრიტანეთის შემდეგ. ამ ჯარების მიზანი, გარდა ამერიკისთვის სიამოვნების მინიჭებისა, აშკარად იყო მიეღოთ სათანადო წვრთნა ნამდვილ საბრძოლო ველზე და დაბრუნებულიყვნენ ცოდნით აღჭურვილები სამშობლოში, რათა იგი საჭიროების მომენტში გამოეყენებინათ.

აღსანიშნავია, რომ საქართველო არ იყო ერთადერთი ქვეყანა სამხრეთ კავკასიაში, რომელიც ნიადაგს სინჯავდა ამ სფეროში। აზერბაიჯანმაც გაგზავნა ჯარები კოსოვოში და აგრეთვე ბევრად უფრო თავშეკავებულმა სასომხეთმაც, რომლის არსებობა ამ კოალიციაში ყოველთვის უფრო ჰგავდა სურვილს, რამეს არ გამორჩენილიყო (და სავარაუდოდ, ამ მრავალეროვან ოპერაციებში რუსეთისთვის მეგობრულად განწყობილი თვალი და ყური ეჭირა), ვიდრე ეფუძვნებოდა რაიმე სახის სტრატეგიულ ენთუზიაზმს. მაგრამ არსებობდა მთავარი განსხვავება - საქართველო ძალზე მტკიცედ და ხმამაღლა აცხადებდა, რომ ამ საშიშ ოპერაციებში მისი მონაწილეობის საბოლოო მიზანი ნატოში გაწევრიანება გახლდათ. განცხადება, რომელიც არასოდეს გაუხმოვანებია აზერბაიჯანს (ან სასომხეთს). განსაკუთრებით რუსეთის თვითდაჯერებულობის დაბრუნების შემდეგ, რაც 2000 წელს ბორის ელცინის წასვლითა და მისი ვლადიმერ პუტინით ჩანაცვლებით იყო გამოწვეული. ამასთან, რუსეთის სამხედრო ბედიც შეიცვალა ჩეჩნეთში, 1999 წელს. დაჩაჩანაკებულ ბუმბერაზ სახელმწიფოში ახალი სიმდიდრე შემოედინა ნავთობისა და გაზისგან მიღებული შემოსავლის მკვეთრი მატებით.

სასომხეთი, რომელიც სრულიად დამოკიდებულია რუსეთზე ეკონომიკური და სამხედრო თვალსაზრისით, არავითარ როლს არ თამაშობს დისკუსიაში, თუ არ ვახსენებთ მის გამოყენებას რუსეთის მიერ ზეწოლის საგნად საქართველოსა და აზერბაიჯანზე। რაც ყურადსაღებია, ამ შემთხვევაში, ესაა შედარება ბაქოს და თბილისისა პოლიტიკისა მოსკოვის მიმართ, განსაკუთრებით სააკაშვილის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ. მაშინ, თბილისი გაეხვია ღია ანტირუსულ პოლიტიკაში ყველა სფეროში _ ერთი ცნობილი ფრაზით თუ აღვწერთ - `დათვი გააღიზიანა~. ბაქო კი ყველა ხერხით არწმუნებდა მოსკოვს, მათი ხალხების დიდი ხნის ისტორიულ ძმობაში, რაც ტაქტიკური პირმოთნეობაა, და რამაც აშკარად იმოქმედა (ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით). ვლადიმერ პუტინი დაპატიჟეს და საპატიო ხარისხი ორდენი გადასცეს ახალგარემონტებულ (რუსული ფულით) სლავურ უნივერსიტეტში. აზერბაიჯანული ტრადიციული ცეკვისა და სიმღერის სპეციალური საღამოები ჩატარდა მოსკოვში. ეს მაგონებს ძველ, საბჭოთა კავშირის ცუდი დღეების დროინდელ ხალხთა ძმობის (`დრუჟბა ნაროდოვ~) კულტურული ღონისძიების ხელახალ აღორძინებას. მონაწილეობდა რა ნატოს მიერ ორგანიზებულ სხვადასხვა ღონისძიებებში, აზერბაიჯანი ყველა ღონეს ხმარობდა, არ მოეხდინა მისი სამხედრო აღჭურვილობის სტანდარტიზაცია ნატოს მიხედვით და რომ ბოლო ხანებში მის მიერ დიდი რაოდენობით შეძენილ საბრძოლო მასალებზე სათანადი პროპორციით ყოფილიყო შტამპი - `დამზადებულია რუსეთში~.

აღსანიშნავია, რომ ბაქომ შესთავაზა აშშ-ს იჯარით გადაეცა გაბალაში მდებარე გიგანტური რუსული სარადარო სადგური, როგორც ალტერნატივა პოლონეთსა და ჩეხეთის რესპუბლიკაში სარაკეტო დანადგარების დამცავი მოწყობილობების აშენებისა, რათა აშშ-მ `დაიცვას~ დასავლეთ ევროპა ირანის მოულოდნელი ატომური შეტევისგან। უდავოა, რომ ეს შეთავაზება აზერბაიჯანმა გააკეთა ვაშინგტონთან ურთიერთობების გამყარებისა და საკუთარ მიწაზე ამერიკული ჩექმის კანონიერი გზით გაჩენის მიზნით, რაც, სავარაუდოდ, ვერ მოხდებოდა მოსკოვის თანხმობის (ან პირდაპირი მითითების) გარეშე. იმ შემთხვევაში, თუკი ამერიკის შეერთებული შტატები უარს იტყოდა სარაკეტო და სარადარო დანადგარების განთავსებაზე `ტექნიკური მიზეზების~ გამო და გააგრძელებდა მოლაპარაკებას პოლონეთსა და ჩეხეთთან, რუსეთი ამას მიიღებდა როგორც ნაბიჯს მიმართულს არა ირანის, არამედ თვით რუსეთის წინააღმდეგ. და ეს იქნებოდა კიდევ ერთი გამაღიზიანებელი მიზეზი ნატოს-ს მიმართ აურაცხელ (ხშირად პარანოიდულ) პრეტენზიებს შორის, რაც, ფაქტობრივად, იყო თბილისისადმი მოსკოვის აალებულ რისხვაზე ნავთის დასხმის ტოლფასი.

იმ დროს, როცა აზერბაიჯანი ცდილობდა თავი დაეცვა მოსალოდნელი ზარალისგან, საქართველო სერიოზულად მუშაობდა, რომ გაერთიანებულიყო ატლანტიკურ ალიანსში, მონაწილეობდა რა ყველა შეხვედრაში, სადაც კი ეს შესაძლებელი გახდებოდა, იძენდა უცილობლად გაცილებით ძვირ, ნატო-ს სტანდარტების იარაღს, ფეხსაცმელსა და ტყვია-წამალს და იყენებდა ამერიკელ სამხედრო მწვრთნელებსა და დამკვირვებლებს სხვადასხვა პროგრამებს შენიღბულ ოპერაციებში। ის შეეცადა, ნატო-ს წვრთნების მნიშვნელობა იმით დაემტკიცებინა, რომ ააგო ნატო-ს სპეცდანიშნულების სამთო ჯარების სკოლა საჩხერეში, კავკასიის სამხრეთ ნაწილში - რუსეთის საზღვართან ახლოს, რომელიც გასულ ზაფხულს დიდი ზარ-ზეიმით გაიხსნა. დამაგვირგვინებელი მომენტი სააკაშვილისათვის მაშინ დადგა, როდესაც 2005 წლის 7-8 მაისს, ოფიციალური ვიზიტით საქართველოში ჯორჯ ვ. ბუში ჩავიდა, მოსკოვში გამარჯვების დღის 60 წლის იუბილის აღნიშვნის წინ (რომელზე დასწრებაზეც სააკაშვილმა უარი განაცხადა). ეს იყო მაშინ, როცა ბუშის საპატივცემულოდ ერთ-ერთ ქუჩას მისი სახელი ეწოდა.

ამით სიმბოლურად გამყარდა საქართველოში ამერიკული სფეროს გავლენა და სამუდამოდ უკან ჩამოიტოვა რუსეთი. საბოლოოდ, იყო წევრობის სამოქმედო გეგმის განაცხადი ანუ მაპ-ი, როდესაც საქართველომ ოფიციალურად აცნობა ნატო-ს და მსოფლიოს (და შესაბამისად რუსეთსაც), რომ უკრაინასა და ვარშავის ხელშეკრულების ყოფილ სახელმწიფოებთან ერთად შევა ალიანსში, რომელიც ნელ-ნელა მიუახლოვდა რუსეთის ფედერაციის საზღვრებს. შეხვედრა, რომელსაც უნდა გადაეწყვეტა ეს საკითხი, შედგა ბუქარესტში, მიმდინარე წლის აპრილში და საქართველოსათვის იმედგამაცრუებელი აღმოჩნდა. ის ფაქტი, რომ გერმანიამ და საფრანგეთმა საქართველოს განაცხადს, როგორც `ნაადრევს~, აცილება მისცეს (აშშ-ს პროტესტის მიუხედავად), თითქმის ყურადღების მიღმაა დარჩენილი, გარდა თითის ქნევისა და საააკშვილის მტკიცებისა (რომელიც სწორი აღმოჩნდა), რომ თუ საქართველო დაუყოვნებლივ არ აღმოჩნდება ნატო-ს კოლექტიური უსაფრთხოების საფარ ქვეშ, რუსეთი არ დააყოვნებს თავდასხმას.
და სინამდვილეში, ვიდრე ეს ჟღერდა, როგორც შორეული ყმუილი, მოსკოვი გასცდა საყრდენ ზღვარს და გადაწყვიტა, რომ დადგა დრო სამუდამოდ გაანადგუროს საქართველოს გამაღიზიანებელი პრეტენზიები და გამოავლინოს მისი უუნარობა, რომ გაიაზროს რა ადგილი უკავია `მსოფლიო სისტემაში”, და გაუთვალისწინებელი ვითარებისათვის შემუშავებული გეგმაც ამოქმედდა।

ჯერ კიდევ ბევრი გაურკვევლობაა 2008 წლის 8 აგვისტოს დაწყებული ოპერაციის ირგვლივ, მაგრამ გასული მოვლენების გაანალიზებით შესაძლებელია მთელი სიცხადითა და სიზუსტით დავინახოთ ის, რაც ახლა აბსოლუტურად ნათელია।

შესაძლებელია, ყველაზე მნიშვნელოვანი ამათ შორის იყო მოსკოვის ცალმხრივი “ჰუმანიტარული” გადაწყვეტილება, მიენიჭებინა რუსეთის მოქალაქეობა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მოქალაქეებისთვის (საბჭოური წლების საქართველოში პირველი “ავტონომიურ რესპუბლიკას” წარმოადგენდა, უკანასკნელი - “ავტონომიურ რეგიონს”), თითქოსდა იზოლაციის ტვირთის შემსუბუქების მიზნით। ამ ნაბიჯის როლი აშკარა გახდა, როდესაც გასულ კვირას წამოიჭრა კონფლიქტი - რუსეთის ახალმა პრეზიდენტმა, დიმიტრი მედვედევმა, თვალი გაუსწორა საერთაშორისო არხების ტელე კამერებს და განუცხადა მსოფლიოს, რომ რუსეთი მხოლოდ და მხოლოდ თავისი მოქალაქეების დაცვის ვალდებულებას ასრულებდა. ის ფაქტი, რომ ეს ახალი “მოქალაქენი” რუსეთის ფედერაციის იურიდიულ ფარგლებს გარეთ მცხოვრები აღმოჩნდნენ, მართლაც ავბედით ელფერს ატარებდა – ანუ რუსეთი აცხადებდა პრეტენზიას დაცვის უფლების გამოყენებით შეჭრილიყო მსოფლიოს ნებისმიერ ტერიტორიაზე, სადაც კი ცხოვრობენ მისი მოქალაქეები, ახალი თუ ძველი – ან სულ მცირე 15 ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მაინც, მათ შორის, განსაკუთრებით უკრაინაში.

მზაკვრული განზრახვის მეორე აშკარა სიგნალი იყო აფხაზეთში რკინიგზის მუშების გაგზავნის გადაწყვეტილება სარკინიგზო ხაზის გასანახლებლად, რომელიც რუსეთის საზღვრიდან ფსოუს გავლით, ფაქტობრივად, საქართველოს საზღვრამდე, გალი-ზუგდიდამდე მიდიოდა। ესეც რაციონალური და ჰუმანიტარული მხარდაჭერის ჟესტად გამოცხადდა იმისათვის, რომ დახმარებოდნენ იზოლირებულ აფხაზეთს, გამოსულიყო რთულებული მდგომარეობიდან. განახლებული რკინიგზა, როგორც აღმოჩნა, მშვენივრად გამოადგათ რუს სამხედროებს დაჩქარებული ტემპით, მასიურად გადაეზიდათ ტანკები და სხვა ტექნიკა `ფრონტზე~.

მესამე პუნქტი, დამკვირვებლების აზრით, გახლდათ ივლისში სამხედრო წვრთნების ჩატარება სამომავლო “ნახტომის” გასაკეთებლად ჩრდილოეთ ოსეთში, რუსეთის ფედერაციის შემადგენლობაში არსებულ ავტონომიურ რესპუბლიკაში, რომელიც ესაზღვრება სამხრეთ ოსეთს საქართველოში – ხოლო შემდეგ ამ ძალების იქ წინა პოზიციაზე დატოვება, ვიდრე არ გაიცა შეჭრის ბრძანება।

მეოთხე და ბოლო, ყველაზე ბურუსით მოცული, თუმცა შესაძლოა უმნიშვნელოვანესი პუნქტი გახლავთ: გავლენის მქონე აგენტების (ჯაშუშებისა და დეზინფორმაციის სპეციალისტების) გადმოსროლა რეგიონში – რისი დადასტურებაც ამ ეტაპზე თითქმის შეუძლებელია – მაქსიმალურად სააკაშვილის სიახლოვეს, რისი კულმინაციაც იყო კამპანიის თითქმის დაუმტკიცებელი და უდავოდ ცინიკური, მაგრამ უაღრესად ეფექტური აგორება სწორედ იმ დღეს, როდესაც მთელი მსოფლიოს ყურადღება მიმართული იყო პეკინის ოლიმპიური თამაშების გრანდიოზული გახსნისაკენ; ამასთან, `შოკირებული~ ვლადიმერ პუტინის თეატრალურად დადგმული თითის ქნევა ჯორჯ ვ। ბუშის მიმართ, იმისათვის, რომ მან მისცა თავის `კლიენტს~, მიშა სააკაშვილს, ნებართვა გაენადგურებინა მშვიდობა კავკასიის კონფლიქტურ კერაში, ესოდენ შეუფერებელ დროს.

ტომას გოლცი: მონტანას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი. ბოლოს გამოქვეყნებული მისი ნაშრომი - `საქართველოს დღიური _ ომის ქრონიკა და პოლიტიკური ქაოსი პოსტ-საბჭოურ კავკასიაში~. რეპორტაჟებს კავკასიიდან უკვე ორი ათწლეულია ამზადებს.