12 დღე ცხინვალის იზოლატორში - ტყვეების ისტორია

დედა ოსი მყავს, მამაჩემი რუსია. ეს რუსის ბიჭი მეორე მსოფლიო ომის დროს უპატრონოდ დარჩა ერთი წლისა და ბებიაჩემმა, ოსის ქალმა, რომელიც კოჩიევა იყო და პაპამ იშვილეს. ჩვენ ახლა ჩემი პაპის გვარს ვატარებთ – გოგიძეები ვართ.

ნინო ძანძავა। თბილისი. სპეციალურად “ბათუმელებისთვის”

ფოტო: ვასილ გულეური। გორი დაბომბვის შემდეგ

მეუღლე ოსი მყავდა. როდესაც ჩემი ბიჭი წლინახევრისა იყო, მეუღლეს გავცილდი. ბიჭი ახლა თბილისშია. ტყვედ არ ჩავარდნილა. რვაში ძალით გამოვაგდე, არ მოდიოდა.
ქართულ-ოსურმა კონფლიქტმა ჩემი ორი ძმა შეიწირა. ერთი 23 წლის იყო, მეორე – 28-ის. ისინი 1993 წელს ცხინვალში დაიჭირეს, მას შემდეგ თვალით არავის გვინახავს.
ჩვენი ცხოვრება, ამ თვრამეტი წლის განმავლობაში, ძალიან ტრაგიკულია.
ორივე ჩვენი ბატონია, გინდ ამერიკა, გინდ _ რუსეთი. რომელიც მთლიანობას შეგვინარჩუნებდა, ისევ ის მერჩივნა, რუსეთი.
ძალიან აწამებენ ხალხს. მე მოვკვდები, ერთი პატარა რგოლი ვარ. დაე, ჩემი შვილიც მოკვდეს, ოღონდ ქვეყანას ეშველოს, მაგრამ აღარაფრის მჯერა.
ეგეთი მაგარი ხეობა ორ საათში დავკარგეთ, თან ოფიციალურად არც კი გამოგვიცხადეს, ვინც გაიგო ყურმოკვრით, წამოვიდა. ჩვენ გამგებელ დათაშვილს რუსების შემოსვლამდე თავისი ცოლი წამოუყვანია და წამოსულა. ხალხი რჩებოდა, იმათი დარდი არავის ჰქონდა. თუ ქალაქის მერმა ან სხვა მმართველმა არ შეგატყობინა, რომ უნდა დაცალოთ სამყოფელი, არ წამოხვალ. მეგონა ხალხი ჭორს იყო აყოლილი.

აყვანა

გამწვავება 2008 წლის 5 აგვისტოდან დაიწყო, ჩვენი სოფლის (თამარაშენი) ინტენსიურად დაბომბვა კი _ 7 აგვისტოდან. 10 აგვისტოს რუსის ჯარი შემოვიდა. ჯავის გზიდან შემოვიდნენ ხეობაში, ქართული სოფლების გამოვლით. რუსის ჯარს წინ მოსდევდნენ შეიარაღებული ჯარისკაცები, რომლებიც გზის გასწვრივ სახლებში შერბოდნენ, როგორც აგვიხსნეს იმ მიზნით, რომ შეიარაღებულ ქართველ ჯარისკაცებს ეძებდნენ.
ჩვენ ვიმალებოდით. მთელი სამი დღის განმავლობაში თამარაშენში მეზობლის, არსენ ხუცინაშვილის სახლის სარდაფში ვიმალებოდით. შვიდი ქალი ვიყავით. მამაკაცებმა და ბავშვებმა მოასწრეს გადმოსვლა, უძლურები კი დარჩნენ. ხეობა დაცლილი იყო.
დილით ბეტეერმა გამოიარა, რომელსაც ქართული დროშა ეკეთა। გვეგონა, რომ ქართველები იყვნენ. ოსები აღმოჩნდნენ ქართული დროშით, შეამოწმეს როგორი რეაგირება ექნებოდა იქ დარჩენილ ხალხს. ჩვენ, რა თქმა უნდა, გაგვეხარდა და ცუდს არც მოველოდით. ერთი-ორი საათის შემდეგ წამოვიდა რუსის ჯარი, საათნახევრის განმავლობაში 200 ტანკი დავთვალე, დანარჩენ ტექნიკას კი არ ვიცნობ. თითოეულზე აუარება ჯარისკაცი იჯდა. მეგონა სამშვიდობოები იყვნენ, ვიკითხე და მითხრეს - ჩვენ რუსეთის შეიარაღებული ძალა ვართ და გვინდა საქართველოში წესრიგი დავამყაროთო.

დაგვინახეს სადაც ვიყავით, მაღლა სახლის კარები შეამტვრიეს. შეგვეშინდა, სარდაფში არაფერი შემოეგდოთ და გარეთ გამოვედით. ბოდიში მოგვიხადეს, არ გვეგონა, სახლში თუ იყავითო და იქიდან რომ არავის ესროლა, ამიტომ დავათვალიერეთო.
ცოტა ქვემოთ ტანკი იდგა। იმ ტანკიდან გადმოსულებმა მეზობლის სახლიდან ჩანთები გამოიტანეს. ხალხს ჩანთებში ტანსაცმელი, თეთრეული და სხვა ნივთები ჰქონდა გამზადებული წამოსაღებად და ვერ მოასწრო.

იცოდნენ, რომ გვერდით ბინაში ვიყავით, მაგრამ ამას ხელი არ შეშლია და დაახლოებით ათი მეტრის მოშორებიდან ტანკებით სოფლის დაბომბვა დაიწყეს। რამდენიმე ჭურვმა ჩვენს სახლსაც გადაუარა, მაგრამ არ მოხვედრია. სოფელს ინტენსიურად ბომბავდნენ. ას მეტრს რომ გაივლიდნენ, გააჩერებდნენ, დაბომბავდნენ მთელ პერიმეტრზე, მერე ისევ გააგრძელებდნენ, მთელი სოფელი ასე ჩაიარეს. ეს ხდებოდა 9 აგვისტოს. დაბომბვის დროს ერთი-ორი სახლი დაიწვა, რომელშიც, ალბათ, გაზის ბალონი აფეთქდა.

ესენი რომ წამოვიდნენ, მერე ოსები გამოჩნდნენ, თეთრი ნაჭრები ეკეთათ ხელზე। გინებით შემოვარდნენ. ჩვენ ისევ სარდაფში ჩავედით, დავიმალეთ. ძალიან შეგვეშინდა. მათ დაგვინახეს, რომ სახლში შევცვივდით და მაღლა ავიდნენ გინებით, ყვირილით... იძულებული გავხდით, გარეთ გამოვსულიყავით. აფეთქების შეგვეშინდა, იძახდნენ – მე კარგად ვიცი ოსური – სახლს ავაფეთქებთო. გამოვედით და მიგვაყენეს კედელთან, გინებით, ლანძღვით. ერთს უნდოდა სროლა, მაგრამ მადლობა ღმერთს, კარგი ადამიანები ყველგან არიან. ოსის ბიჭმა აუკრა ხელი და მეორე კიდევ გვაწყნარებდა. ამ ოსის ბიჭს ეტყობა ეშინოდა დანარჩენების, ორი ძალიან აგრესიული იყო, ისინი სხვა მხარეს რომ წავიდოდნენ, გვაწყნარებდა, ნუ გეშინიათო.

მერე ერთმა ცხინვალის მილიციის მანქანა გამოიძახა, ჩაგვსხეს ამ მილიციის მანქანაში...
ჩემი ოჯახიდან პირველად მე წამიყვანეს. დღეს როგორც ვარ, ეგრე ვიყავი, სარდაფში ფეხზე შემცივდა, დახეული ჩუსტები მეცვა, საშუალება არ მომცეს სახლიდან რამე გამომეტანა.
წინ რუსების ტანკები მიდიოდნენ, ჩვენ ნელა მივყვებოდით უკან. ქუჩაში ნაცნობი შემხვდა. მისი ყურადღება მივიქციე. მომიახლოვდა, მე ახლა არაფრის შველა შემიძლიაო (ნაცნობი ოსი იყო, მაგრამ ახლა სახელიც კი არ მახსოვს) და მითხრა, რომ გირჩევნიათ ისევ ციხეში იყოთ, დღეს იქნება თუ ხვალ გაგცვლიან, ქართველებსაც ჩვენი ტყვეები ჰყავთ წაყვანილიო. ქუჩაში თუკი დარჩებით, შეიძლება მოგკლანო.

იზოლატორში

რვანი ჩაგვიყვანეს ცხინვალის იზოლატორში। იმავე საღამოს ოცდაოთხნი გავხდით – ხეობელები დაგვემატნენ. დაახლოებით ორ საათში დედაჩემიც მოიყვანეს. სამი დღის შემდეგ კი – მამაჩემი.

დედა ოსი მყავს, მაგრამ პირიქით, ციხეში მას უფრო მკაცრად ექცეოდნენ, ქართველებთან როგორ ცხოვრობ ოსიო.
12 დღე ვიყავით იზოლატორში। 12-საწოლიანი ოთახი იყო და ზოგჯერ ოცდახუთნიც კი ვიყავით. თავიდან იზოლატორის კარებს კეტავდნენ და სინათლეს აქრობდნენ. ერთ სკლეროზიან, სულით დაავადებულ ქალს ეშინოდა და კარებზე აბრახუნებდა. ამის გამო ჩამოგვეჭრებოდნენ ხოლმე ლანძღვა-გინებით. სამი დღის შემდეგ კარები საერთოდ აღარ იკეტებოდა; ეზოში იმდენი ხალხი იყო, რომ ფეხი არ ჩაიდგმებოდა. ზოგს დგომაც უჭირდა. ეზო, ალბათ, ათი კვადრატული მეტრი იქნებოდა. ერთი მამაკაცი გვყავდა ძალიან ხნიერი, ახლა თბილისშია, საავადმყოფოში, უნიტაზზე იყო ხოლმე ჩამომჯდარი.

ქართველი ტყვეები სულ 161 ვიყავით. თავიანთი ტყვეებიც ჰყავდათ, რომლებსაც მოპარვაზე წაასწრეს. ეს არავის უთქვამს, ჩემი მიხვედრილობაა, რომ მაროდიორებიც ორი კატეგორია იყო _ რომლებსაც ჰქონდათ გაძარცვის უფლება და რომლებსაც არ ჰქონდათ. ციხეში სწორედ ისინი ჰყავდათ.
ციხეში დაგვხვდნენ თბილისელი ბიჭები, ორნი თუ სამნი. მშვიდობიანი მოსახლეები იყვნენ. არ იცნობდნენ რეგიონს. გორის ხიდამდე ცენტრალური ტრასა რომ გადის, ოსები აკონტროლებდნენ და ვინც მოხვდებოდათ, იჭერდნენ. თბილისელებიც იქ აიყვანეს.
ჩვენთან იყო ქართველი გოგონა ტყვარჩელიდან, შორენა, 25 წლის। ისიც ეგრე აიყვანეს. სამარშრუტო ტაქსიდან მძღოლი და სხვა მგზავრები ჩამოსვეს, გოგონა კი ჩვენთან ჩამოიყვანეს. ვიცი, რომ თბილისში რომელიღაც კაფეში მუშაობს.

დაკითხვაზე იძახებდნენ ხოლმე। არ შემიმჩნევია, რომ ნაცემი იყო. ორი დღით ადრე, სანამ ჩვენ გამოგვიშვებდნენ, გვიან ღამე სადღაც გაიყვანეს. კითხვის გვეშინოდა, მაგრამ მაინც ვკითხეთ თუ რა უყვეს იმ გოგოს. გვითხრეს, პროკურატურაში წავიყვანეთო. გამოსვლის წინ, მე პირადად ვკითხე მცველს და თქვა გავუშვითო. რამდენად მართალია, არ ვიცი. იმ გოგონას ბედით ძალიან შეწუხებული ვარ.

ორი ზედამხედველი ერთმანეთს ელაპარაკებოდა, ჩვენ როგორი ჰუმანურები ვართ, მისთვის ხელი არ დაგვიდია, ეგრე გავუშვით და ქართველები კიდევ ჩვენ გოგონებს რას უშვებიანო।

იზოლატორში ჩვენთან ერთად რამდენიმე ძალიან ხნიერი მამაკაცი იყო, ზოგი - მეორე მსოფლიო ომის მონაწილე। 95 წლის მამაკაცს შარდის ბუშტის ქრონიკული დაავადება ჰქონდა. მაროდიორებმა სცემეს სახლიდან გამოყვანისას, მხარი სტკიოდა. თვალწინ სახლი დაუწვეს. ჩვენ როგორც მოვახერხეთ, მილი ჩავუდგით, მაგრამ მაინც ტკიოდა. შემდეგ ექიმი მოვიდა, წითელი ჯვრიდან და ეს მამაკაცი თან წაიყვანეს.

თავიანთ მოქალაქეებს, ოსებსაც ძალიან ცუდად ექცეოდნენ। ერთ მამაკაცს, გვარად ცხოვრებოვს, ჩვენს საჭმელს ვაძლევდით, მას არ აჭმევდნენ. ცხოვრებოვი ლოთი კაცი იყო და ოსის სარდაფში დაიჭირეს, ალბათ ღვინოს იპარავდა. მაგრად ცემეს და იმით დაამცირეს, რომ ჩვენთან, ქართველ ღორებთან შემოაგდეს.

ერთი კიდევ სოფელ დიღმიდან იყო, დასაფლავებაზე ყოფილა სადღაც და რომ ბრუნდებოდა, გზა აერია - შიგ ცხინვალში ჩავიდა. შეიარაღებული მილიციონერებისთვის უკითხავს თბილისისკენ მიმავალი გზა. ვკითხეთ, როგორ ვერ შენიშნა ცხინვალის დანგრეული სახლები. ქუჩებში კაციშვილი ვერ ვნახე და გზა ვისთვის უნდა მეკითხაო.
სოფელ მერეთიდან მოიყვანეს კაცი, რომელსაც ცალი მხარე სულ სისხლით ჰქონდა მოთხვრილი _ კაცი დაუკლავთ ზედ।

ფული ვისაც კი რამე ჰქონდა, არაფერი დაუტოვეს. მე ცოტა კი გამოვიყოლე, ნასკში მქონდა ჩადებული. ტელეფონები, ყველაფერი წაართვეს პატიმრებს. ერთ მოხუც კაცს ხარები გაეყიდა, ათი ათასი ლარი ჰქონდა და წაართვეს. ერთ ქალს _ ოთხი ათასი ლარი. ორი ლარიც კი წაურთმევიათ ვიღაცისთვის. ეს ყველაფერი ცხინვალის ციხეში ხდებოდა.
ორი ძალიან კარგი ზედამხედველი გვყავდა, კარებსაც გვიღებდნენ, წყალსაც გვაწვდიდნენ და ცოტა მობოდიშებითაც იყვნენ। ერთი ძალიან თავისუფლად ლაპარაკობდა ქართულად, ალბათ დედა ჰყავდა ქართველი. ერთი საშინელება იყო – ღორებს გვეძახდა. პურს შემოგვიგდებდნენ – ჭამეთ ღორებოო. პირველი ოთხი-ხუთი დღე ძალიან აგრესიულები იყვნენ. მერე წიწიბურასაც გვაძლევდნენ და უშაქრო ჩაისაც.

ჩვენი სამხედროები მამაკაცებს დაამარხინეს _ 45 ცხედარი. დაამარხინეს ყველა ჯარისკაცი, ვინც უპატრონოდ ეყარა. 15 ერთგან დამარხეს, დანარჩენი ზნაურისკენ, რომელიღაც სოფელში. შემოვიდა ინფორმაცია, რომ ერთი ჯარისკაცი ყოჩიშვილი იყო, გვარი ამოუკითხიათ, მეორე კი _ ცაბაძე, დანარჩენის ვინაობა ვერ გაარკვიეს.
ორი დღის წინ სამუშაოდან ნაცემი დაბრუნდა ერთი ბიჭი। ძალიან ჩასხმული ბიჭი იყო, მაგრად ეცემათ.

ფრანგი ჟურნალისტი იყო მოსული, საპატიმროში არ შემოუშვეს, ჩვენ გაგვიყვანეს მასთან. მისი თანდასწრებით ოსების რომელიღაც ჩინოსანმა ილაპარაკა, რომ საქართველო არ მოდის მოლაპარაკებაზე ჩვენს დასახსნელად, რომ ჩვენ მათ არ ვაინტერესებთ. თქვენი მიცვალებულებიც არიანო, თქვა და მაშინ დრო ვიხელთე და ვკითხე, რამდენი მიცვალებული იყო (ჟურნალისტთან თავს ხომ არ გამიჩეხავდა, მაგდენი შნო კი ჰქონდათ, რომ იმათთან თავი კულტურულად დაეჭირათ). 45 კაციო, მიპასუხა.

მაროდიორობა

ოსი მაროდიორები, რომლებიც სოფელს შეესივნენ, ბევრნი იყვნენ। ჩვენი სოფელი ძალიან მდიდარი იყო, დიდი მშენებლობა წარმოებდა. შეიძლება მილიონერები არ იყვნენ, მაგრამ ყველამ რაღაც შეიძინა ბოლო რამდენიმე წელიწადში. მამაჩემს სახლიდან ტელევიზორი გამოატანინეს და მანქანაზე დაადებინეს. მამა 68 წლისაა.

სარდაფებში შედიოდნენ ღვინოს წასაღებად। მოხუცებულ მამას ძალით ასმევდნენ, ეგონათ, რომ მოწამლული ღვინოები დავტოვეთ და თუ მოკვდებოდა, ესე იგი ღვინო არ ვარგოდა. ძლივს გამოვიდა კაცი მდგომარეობიდან. მამაჩემი დღესაც ციხეშია.

მეურნეობა გამართული გვქონდა, სოფელში არ იყო ოჯახი, რომელსაც სამი ძროხა, ღორები, ქათმები არ ყოლოდა। ყველას საქონელი წაიყვანეს და სახლები გაძარცვეს, მერე კი დაწვეს. სოფელში, ხეობაში, ალბათ, სახლების 99% დამწვარია. ჩემი სახლიც დამწვარია, მამაჩემმა ნახა. ისე, ცხინვალიც კარგა მაგრად არის დანგრეული, მაგრამ ჩვენთან შედარებით – არა, ჩვენთან სახლი აღარ დარჩა.

რაღაც აქვთ, შეაგდებენ და ასე წვავენ. სახლში, სადაც აგვიყვანეს, საბუთები მქონდა შენახული. წამოსვლის წინ გვკითხეს, კიდევ ვინმე თუ არისო. ვუპასუხეთ, რომ არავინ იყო. თუ ვინმე კიდევ დარჩა სახლში, მოკვდებაო და ეგრევე შეაგდეს ასაფეთქებელი. დარწმუნებული არ იყო, რომ იქ არავინ იქნებოდა და მაინც შეაგდო.

ოსურ-ქართული ურთიერთობა

თავიდან ოსებთან ურთიერთობა ძალიან ცუდი იყო, მერე უკვე კარგი გახდა। ერთმანეთს ვინათესავებდით. ქორწილშიც მივდიოდოთ. ჩემს ახლობელს ორ წელიწადში დედა, მამა, შვილი, შვილიშვილი დაეღუპა და მთელი ცხინვალი მოვიდა მაგათ გასვენებაში. ბებიაჩემი 2 წლის წინ რომ დაიღუპა, ნახევარი ცხინვალი მოვიდა. ძალიან თბილი ურთიერთობა გვქონდა.

ცხინვალში და ოსურ სოფლებში გადაადგილება ჩვეულებრივად ხდებოდა, მოძრაობდა კეხვი-ცხინვალი। 5 აგვისტომდე ჯერ კიდევ დავდიოდი ლილოში, ვაჭრობით ვირჩენდი თავს. ხეობიდან თუ ორი კაცი ვიყავით (მძღოლიც ხეობელი იყო) სამარშრუტო ტაქსში, დანარჩენი ცხინვალელი ოსებით იყო სავსე.

დაძაბულობა და გაუცხოვება ამ ზამთარს, იანვარში დაიწყო. ჩემმა ახლობელმა შვილი გაათხოვა და ქორწილში ვიყავი. თამარაშენი და ცხინვალი ერთმანეთს ემიჯნება, მაგრამ შემოვლითი გზით წავედით, პირდაპირ არაფრით გაგვიშვეს, თუმცაღა ძალიან ვთხოვეთ ხან ოსურად, ხან რუსულად. სანაკოევის რეზიდენციაა სოფელ ქურთაში, ის რატომ მიიყვანეთ, თქვენი ბრალიაო. ჩემი რა ბრალია, მე უბრალო მიწის მუშა ქალი ვარ.
ქორწილში კოკოითის სადღეგრძელო ფეხზე დგომით დალიეს. კოკოითი ძალიან უყვართ, პატივს სცემენ. ცხინვალში ამბობდნენ მაშინ, ეგ ჩვენ გამარჯვებამდე მიგვიყვანსო. ოსებს რუსეთთან უნდათ შეერთება, რა დამოუკიდებლობაზეა ლაპარაკი, მაგათ რომ დამოუკიდებლობა უნდოდეთ, რუსეთი ეგრე გაიგიჟებს თავს?
იანვრამდე იმათთან ძალიან თბილად ვიყავი, თავიანთად მთვლიდნენ। იანვარში კი ძალიან დათრგუნული წამოვედი.

ოსები დარწმუნებული არიან, რომ ეს მათი ძირძველი მიწაა და მათ ეკუთვნით। ჩვენ კი ჩასახლებული ვიყავით. პირადად მითხრა ერთმა ხიშტმოღერებულმა – ახლა ხომ გაიგეთ, ვისი მიწააო, თქვენ რა ქალები ხართ - პირდაპირ გვაფურთხებდნენ - რა შვილები გაზარდეთო.

ოსებმა რუსული მოქალაქეობა მიიღეს, აქვთ დიდი პენსიები, რუსეთისთვის შეიძლება ის პენსია არაფერია, მაგრამ ჩვენი რეგიონისთვის დიდი ფულია. მე ვისთანაც ვიყავი, ომის მონაწილეა და 11 ათას რუსულ მანეთს იღებდნენ, ეს, ალბათ, 600 ლარია. პენსიონერი კი ზოგს ორი ჰყავს ოჯახში. მათ შვილებსაც პრივილეგიები აქვთ რუსეთში სწავლის მხრივ, საერთო საცხოვრებლითაც აკმაყოფილებენ და შეღავათებსაც უწევენ. როცა შენი არ არის, იმას ადვილად გასცემ, ადვილად გაიღებ და გადადიხარ მეორე მხარეს.
სამი წლის წინ მოსკოვში დავდიოდი ხშირად। ყველაზე გასაკვირი ის არის, რომ იქ ოსი და ქართველი ძმები არიან და ერთმანეთს მხარში უდგანან. აქ კიდევ ერთმანეთის მტრები გაგვხადეს ამ დამპლებმა. იქ რუსებისგან აგრესია მოდის კავკასიელების მიმართ, ამიტომ ერთმანეთს გვერდზე უდგანან და აქ კიდევ…

როგორი ცუდებიც არ უნდა იყვნენ ოსები, მაინც ჩემი ნათესავები არიან, მე ძალიან ბევრ ქართველს მირჩევნია ისინი… მიყვარან… ჩემი შვილი აქ რომ არ ყოფილიყო და მე იმათთვის რომ შემეტყობინებინა, ციხიდან გამომიყვანდნენ. მაგრამ ჩემი შვილი აქ იყო და ისედაც სად უნდა წავსულიყავი? ცხინვალში ვინ მომცემს სახლს და ჩემს ბიჭს იქ არ ეცხოვრება. ოსები ვინც იყვნენ გვარით და ვისაც მოაკითხეს, გაათავისუფლეს. ორნი იყვნენ თამარაშენლები, ცხოვრებოვები, რომელთაც საუბედუროდ, ერთი სიტყვა ოსური არ იცოდნენ, დედა ქართველი ჰყავთ, დედით თაობიდან თაობაზე ქართველები არიან. მოხუც კაცს ერთი კიდევაც ჩასცხეს. დედაჩემსაც საყვედურობდნენ, ოსი რომ ხარ, ქართველებში რა გინდაო. ამან უთხრა, 68 წლის ქალი ვარ, გუშინ ხომ არ გავთხოვილვარო.