"აფხაზებსაც და სხვებსაც იგივე კითხვა მინდა დავუსვა"

{ივანე შანიძე}

`ბათუმელების~ 43-ე ნომერში დაიბეჭდა ბ-ნ იონა არშბას მოსაზრება აფხაზეთის საკითხთან დაკავშირებით. ამას მინდა შევეხმიანო და თავიდანვე განვაცხადო, რომ ვეთანხმები მისი მოსაზრების ძირითად ლაიტმოტივს, აფხაზებისა და ქართველების ურთიერთობების საკითხებს: ობიექტურობის დაცვის თვალსაზრისით მეტი სიფრთხილე და სიფაქიზე უნდა გამოვიჩინოთ.

როგორც ჩანს, ჩვენი ღვაწლმოსილი მეცნიერ-ისტორიკოსები და ლიტერატორები ზოგჯერ ისეთ რამეებს წერენ და ამას ბ-ნი ი. არშბას მიერ მოყვანილი მაგალითებიც მოწმობს, რომ არ შეიძლება ამან გარკვეული უკმაყოფილება და უკურეაქცია არ გამოიწვიოს. მაგრამ მე ამ მტკივნეულ საკითხს, ასე ვთქვათ, სხვა მხრიდან მინდა მივაპყრო ბატონი ი. არშბას და უფრო მეტად სხვა ადამიანთა ყურადღება. იმათი, ვისაც გულწრფელად სტკივა და აწუხებს ჩვენი იარები, აფხაზთა, ოსთა და ქართველთა ისტორიული ერთობისა და ურთიერთ სიყვარულის აღდგენის იმედი ასულდგმულებს.

1978-1983 წლებში ვმუშაობდი ბათუმის მეთევზეთა კოლმეურნეობის გამგეობის თავმჯდომარედ და სამსახურებრივი მოვალეობების გამო ხშირი ურთიერთობა მქონდა სოხუმელებთან, კერძოდ, სოხუმის საკოლმეურნეობათაშორისო გემთშემკეთებელი ქარხნის კოლექტივის ხელმძღვანელობასთან, რომლის დირექტორი იყო აწგანსვენებული რაულ ეშბა, რომელიც როგორც მოგვიანებით გავიგე, ჟიული შარტავასთან ერთად დაღუპულა (დაუხვრეტიათ). სატელევიზიო გადაცემაში ვნახე, თუ როგორ შეიპყრეს და როგორ ექცეოდნენ მათ, რაც ძალზე განვიცადე.

პირადად მე იმ პერიოდში არ მიგრძვნია ქართველებისადმი ცუდი დამოკიდებულება, მაგრამ ჩემი კოლექტივის წევრები არც თუ ისე იშვიათად გამოთქვამდნენ უკმაყოფილებას და საყვედურს, ქართულ ენაზე მოლაპარაკეთა მიმართ ადგილობრივი მოსახლეობის ზოგიერთი წარმომადგენლის აგრესიული დამოკიდებულების გამოვლინების გამო. მოგეხსენებათ, ეს მეტად ფაქიზი საკითხი იყო და რადგან არ შედიოდა საწარმოო საკითხების სფეროში, ამიტომ შეხვედრებზე ვერიდებოდი ამ საკითხის წამოწევას (იმასაც ვიტყვი, რომ არაერთი მეგობარი თუ ნაცნობი მყავდა აფხაზთა შორის, ჯერ კიდევ სტუდენტობის პერიოდიდან და შემდგომ მუშაობისას გაცნობილნი). მაგრამ, ერთხელ, საქმიანი თათბირის დაწყებამდე რ. ეშბას კაბინეტში ყოფნისას, დიდი მორიდებით მივმართე მას: ძვირფასო რაულ, მე ისე გავიზარდე და ასე ვიცი, რომ აფხაზები და ქართველები ერთნი ვართ. ამას მასწავლიდნენ ჩემი მასწავლებლები, ის წიგნები, რომლებსაც მე ვკითხულობდი და ჩემი მშობლები. რატომ ავლენენ გარკვეულ აგრესიას ზოგიერთი აფხაზები ქართველებისადმი-მეთქი?! რაულმა კი ხისტად მიპასუხა: ცუდად გასწავლიდნენო (საუბარი მიდიოდა რუსულად). მე მივხვდი რაც ჰქონდა მხედველობაში, მაგრამ მაინც შევუბრუნე კითხვა: ნუთუ ის არის ცუდი, როცა გვასწავლიდნენ, რომ ჩვენ ერთნი ვართ, ძმები ვართ და არა უცხონი ერთმანეთისათვის-მეთქი?!
ახლაც ეს კითხვა მინდა გავუმეორო და დავუსვა აფხაზებს და სხვებსაც. ნუთუ ეს არის ქართველთა დანაშაული, ეს არის ქართველთა სიცუდე?!

მე ხელთ არ მაქვს ცნობილი ისტორიკოსის, ნ. ბერძენიშვილის ხსენებული წიგნი, რა და როგორ ეწერა მასში, რა არგუმენტები მოჰყავდათ აფხაზებისა და ქართველების შესახებ, არ ვიცი. შეიძლება, აფხაზები ეთნიკურად მართლაც სხვა ეთნოსია, შეიძლება ნ. ბერძენიშვილი შეცდა ან თუნდაც პატრიოტულ ან სხვა მოსაზრებებით `უღალატა~ მეცნიერებას, მაგრამ ეს არ უნდა გამხდარიყო პოლიტიკური ვნებათაღელვის მიზეზი და საფუძველი.
უფრო სწორი იქნებოდა, თუ ნ. ბერძენიშვილის ხსენებული დებულება მეცნიერულად იქნებოდა გაანალიზებული და ამის შესახებ გამოქვეყნდებოდა აკადემიურად შეჯერებული აზრი. ამიტომ ქალბატონი შეკრილის ხელმძღვანელობით აფხაზ ინტელიგენტთა ერთი ჯგუფის მიერ მოწყობილი გამოსვლები და მოთხოვნები, ჩემი აზრით, აფხაზი და ქართველი ხალხის არაკეთილმოსურნეთა მიერ ინსპირირებული პროვოკაცია უფრო იყო, ვიდრე აფხაზთა ბედით და მის ეთნოსზე ზრუნვით ნაკარნახები.

სამწუხაროდ, არც ქართველებში და არც აფხაზებში, ჩვენი ინტელექტუალური და პოლიტიკური ელიტის რიგებში (ხალხში ყოველთვის იყო და არის, მაგრამ ისინი ვერ მართავენ მოვლენათა განვითარებას), არც მაშინ და არც შემდგომ არ მოიძებნა ისეთი ადამიანები, ვინც გულთან მიიტანდა ამ სახიფათო ტენდენციას და ხსენებულ, მზაკვრულად გათვლილ პროვოკაციებს დაუპირისპირებდა მართალ, გაწონასწორებულ, მეცნიერულად დასაბუთებულ სიტყვას და საქმეს. შეიძლება ჩვენ: აფხაზები და ქართველები არც ვართ ერთი ეთნოსის ხალხი, მაგრამ ჩემთვის გაუგებარია, ნუთუ მრავალსაუკუნოვანი ერთად ცხოვრება არაფერს ნიშნავს?! ის, რომ IX-X საუკუნეებიდან მაინც თითქმის XVI-XVII საუკუნეების ჩათვლით აფხაზები და ქართველები ერთი კულტურული ფენომენის, ენისა და ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის გავლენის არეალში იმყოფებოდნენ, ან ის, რომ იმ სახელმწიფოს ჩამოყალიბება და წარმოქმნა, რომელსაც ჩვენ დღეს ერთიან საქართველოს ვუწოდებთ, დაიწყო აფხაზთა მეფეების მიერ ჯერ ლიხის მთის დასავლეთით მცხოვრები ქართული ტომების, ხოლო შემდგომ ლიხის მთის აღმოსავლეთით მდებარე ტერიტორიების მცხოვრებლების პოლიტიკური გავლენის ქვეშ მოქცევით. რაც XI საუკუნის დასაწყისისთვის ერთიანი აფხაზთა და ქართველთა სამეფოს ჩამოყალიბებით დაგვირგვინდა, ქართველ ბაგრატიონთა დინასტიის წარმომადგენლის, ბაგრატ III-ის გამეფებით, რომელიც დედით აფხაზთა მეფეების მემკვიდრეც იყო.

ისიც ცნობილია, რომ გაერთიანებულ აფხაზთა და ქართველთა სამეფოს თბილისის კარზე, XII საუკუნის ჩათვლით, აფხაზ დიდებულებს პრივილეგირებული მდგომარეობა ეკავათ, ხოლო თამარ მეფემ თავის პირმშოს აფსუურ ენაზე ლაშა ანუ მანათობელი დაარქვა. ეს ამ ხალხისადმი, ერისადმი მშობლიურობისა და პატივისცემის გრძნობით იყო ნაკარნახევი. ან იმას რა ვუყოთ, რომ დღევანდელი აფხაზების თუ უპირატესი არა, დიდი ნაწილი მაინც გააფხაზებული მეგრელები არიან, რომელთაც დასავლეთ ქართული, ანუ ეგრების სისხლი უჩქეფთ. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ქართველთა და აფხაზთა ერთობას ალტერნატივა არ აქვს.

აფხაზები იყვნენ ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი, გნებავთ ეთნოსი უწოდეთ მათ, გნებავთ ხალხი, რომლებმაც შექმნეს და დღემდე მოიტანეს სხვა ქართველებთან ერთად ის სახელმწიფო, რომელსაც საქართველო ჰქვია. ვგონებ საჭირო არ უნდა იყოს, ხალხების ისტორიაში ჩახედული კაცისთვის, რომ ევროპის (არა მარტო ევროპის) არაერთი ერი, თუნდაც ფრანგები და ინგლისელები, გნებავთ სხვა, ჩამოყალიბდა და თავის თავში აერთიანებს არაერთ ეთნოსს, მაგრამ ეს არ გამხდარა პოლიტიკური, გნებავთ სახელმწიფოებრივი სეპარატიზმის საგანი. და ამ ნიადაგზე ძმათამკვლელი დაპირისპირების მიზეზი, თუ ეს არ იყო გარე იმპერიული ძალების მიერ წაქეზებული, რომელთა უმთავრესი დევიზი იყო: გათიშე და იბატონე.

ბატონი ი. არშბა ერთ ადგილზე წერს, რომ დღემდე არ არის ცნობილი, ვინ დაიწყო პირველმა ომი. ვფიქრობ, ამას არც აქვს პრინციპული მნიშვნელობა. სამწუხაროდ, არც ე. შევარდნაძემ და არც ვ. არძინბამ და მათმა გარემოცვამ არ მიიღეს სათანადო ზომები, რომლებიც ძირშივე აღკვეთდა ამ ძმათამკვლელ კონფლიქტს.
ეს ომი, როგორც ყველა ომი, თანმდევი სავალალო შედეგებით, არ ემსახურებოდა ხალხის ინტერესებს, ამაზე ბევრი რამ მოწმობს. ეთნოსის შენარჩუნება და განვითარება კი, მიუხედავად გლობალური მოვლენებით გამოწვეული წინააღმდეგობებისა, სავსებით შესაძლებელია არა თუ სახელმწიფოებრივი ავტონომიური წარმონაქმნის ფარგლებში, არამედ კულტურული ავტონომიის ფარგლებშიც კი, უფრო ეფექტურად, სწორედ ისტორიული წარსულით, ერთობლივი მრავალსაუკუნოვანი ცხოვრებით გადანასკვულ ერთან ერთად. უნდა ვიფიქროთ, რომ ბატონ ნ. ლომოურს სწორედ ეს ჰქონდა მხედველობაში.
ამავე თემაზე:
იონა არშბა: თუ ჩემს ეთნოსს დავკარგავ, ენას, კულტურას, ეს რის ხარჯზე მოხდება მნიშვნელობა არ აქვს.
აფხაზური ენა - კომუნიკაციის პერსპექტივა აჭარაში