მსოფლიო კრიზისი და საქართველო

მსოფლიო ფინანსურ კრიზისის მიზეზებზე, მისგან გამოსვლის გზებსა და პერიოდზე თავის მოსაზრებებს გაზეთ „ბათუმელებს“ ეკონომიკის დოქტორი დავით ქათამაძე უზიარებს.
ირმა ზოიძე/ბათუმელები

_ ბატონო დავით, რა გახდა ფინანსური კრიზისის მიზეზი?
_ კრიზისის წარმოშობის მიზეზად ზოგი ჩინეთს ასახელებს, ზოგი _ ამერიკას. ერთი ვერსიით, ამერიკაში იპოთეკური სესხები იყო გაცემული და ვეღარ დააბრუნეს. ხალხი იღებდა ბანკიდან ფულს, ბინებს იძენდა და ხელფასიდან იხდიდა. მაგრამ შემდეგ სამუშაო ადგილების შემცირებას მოსახლეობის მსყიდველუნარიანობის დაცემა მოჰყვა. როგორც მანამდეც ვარაუდობდნენ, ჩინეთმა თანდათან დაიპყრო ბაზარი და კონკურენტებს საფრთხე შეუქმნა. ამერიკულთან შედარებით ნაკლები ხარისხით, მაგრამ მთლიანობაში ფასი-ხარისხის თანაფარდობით, ჩინურმა პროდუქციამ მსოფლიოს ბევრ ქვეყანას და მათ შორის ამერიკასაც გაუწია კონკურენცია. იმის გამო, რომ ამერიკელმა და ევროპელმა მწარმოებლებმა პროდუქცია ვერ გაასაღეს, სამუშაო ადგილები შეკვეცეს. მას შემდეგ, რაც მოსახლეობამ ვეღარ გადაიხადა სესხები და ბანკებმაც თანხები ვერ მიიღეს, ციკლი გაწყდა და ავტომატურად აისახა მსოფლიო საბანკო სისტემაზე.
_ კრიზისის შესახებ მოულოდნელად გამოცხადდა, ეს ეტაპობრივად არ უნდა მომხდარიყო?
_ ამას დაერთო მსოფლიო პოლიტიკური მოვლენები, მათ შორის რუსეთ-საქართველოს კონფლიქტიც. ხარჯები თავდაცვისუნარიანობაზე გაიზარდა. ეს ინფორმაცია თავიდან დამალული იყო, მაგრამ შემდგომ მაინც გაჟონა.
_ საუბარია იმაზეც, რომ ეს, ერთგვარად, აფერის შედეგია.
_ ასეთი რამ არ გამიგია. ეს მაინც უფრო ეკონომიკური და პოლიტიკური მოვლენების შედეგია. ჩინეთის ფაქტორის გარდა, რომელიც ეკონომიკურ დარტყმად შეიძლება ჩაითვალოს, არის რუსეთისა და ერაყის პოლიტიკური მიმართულება. ბუშის რეიტინგიც იმიტომ დაეცა, რომ ერაყში მიმდინარე მოვლენების გამო, ამერიკის ფინანსური მდგომარეობა გართულდა.
_ ანუ, ეს მოსალოდნელი იყო?
_ ამერიკაში მოსახლეობის ცხოვრების დონე კარგა ხანია დაეცა. შეიძლება ჩვენი გადასახედიდან ძნელია იმის თქმა, რომ მათ გაუჭირდათ, მაგრამ ფასი-ხელფასის თანაბარდობაში იქ მასობრივი კრიზისი, ერაყში გაწეული ხარჯების გამო, უკვე იყო.
_ როგორ გავრცელდა ეს ევროპაზე?
_ გლობალიზაციის პირობებში ჯაჭვურად ვრცელდება რეაქციები. ისინი ეკონომიკურად ურთიერთდამოკიდებული არიან.
_ როგორ განვითარდება მოვლენები მომავალში და ეს რამდენხანს შეიძლება გაგრძელდეს?
_ კრიზისი უახლოეს ექვს-შვიდ წელს გაგრძელდება. ეკონომიკაში გონივრული მართვის პირობებშიც კი, კრიზისიდან გამოსვლას დრო სჭირდება. მაგალითად, საქართველო 20 წელია კრიზისშია, რადგან გონივრულად ვერ ვმართავთ. ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციამ 1998 წელს ხუთი წელი მოგვცა იმისთვის, რომ აღმავლობა დაწყებულიყო. ამ პერიოდში ჩვენთვის სტრატეგიულად პრიორიტეტულ დარგებზე საკუთარი ტარიფების გამოყენების ნება დაგვრთო, მაგრამ ეს პერიოდი არ გამოყენებულა. ეს მაგალითი იმისთვის მოვიყვანე, რომ ამეხსნა საერთაშორისო ორგანიზაციების გათვლები. მათი გათვლებით ხუთი წელი ის დროა, რაც ქვეყანას კრიზისიდან გამოსვლისთვის სჭირდება.
_ ამ მიზეზებს, რომელიც თქვენ ჩამოთვალეთ, იაფი მუშახელისა და, შესაბამისად, პროდუქტის სახით, როგორ ეშველება?
_ ეკონომიკას ახასიათებს თვითბალანსი, კონკრეტულ ქვეყანაში ადამიანები თანახმა არიან იმ პირობებში და იმ ხელფასებზე იმუშაონ. ისეთი გაზრდილი მოთხოვნები არ აქვთ, როგორც ამერიკელებსა და ევროპელებს. თუმცა, ალბათ, ახლა დასავლეთშიც მოუწევთ შედარებით ცუდ პირობებში ცხოვრებაზე შეგუება, აზია კი აღმასვლას განაგრძობს. ასე მდგომარეობა შედარებით გათანაბრდება. ასპროცენტიანი გამოთანაბრება არ მოხდება, მაგრამ გლობალიზაციას ეს პროცესები ახლავს.
_ ეს პროცესები საქართველოზე როგორ აისახება?
_ ღია ეკონომიკის პირობებშიც კი, დიდი ქვეყნები მაინც ინარჩუნებენ დამოუკიდებლობას. ჩვენ იმ მცირე ერებს მივეკუთვნებით, რომლებიც სხვაზე არიან დამოკიდებული. ახლა კიდევ უფრო მეტ გრანტსა და სესხს ავიღებთ, 2,5 მილიარდი სესხი ქვეყანამ დამატებით უკვე აიღო. ეს ყველაფერი კრიზისს ცოტათი შეგვიმსუბუქებს, მაგრამ გრძელვადიან პერიოდში ჩვენი კრიზისი უფრო გახანგრძლივდება. ამ ვალებს დაბრუნება უნდა.
_ ამ ეტაპზე ნასესხები თანხით კრიზისის გადატანა უფრო გაგვიიოლდება?
_ ჩვენ ახლაც იმაზე მეტად გაგვიჭირდება, ვიდრე ევროპელებს და ამერიკელებს. მაგარამ გრძელვადიან პერსპექტივაში, მაშინაც კი, როცა აღმავლობა დაიწყება, ჩვენ კვლავაც დავრჩებით დაბალი კეთილდღეობის დონეზე.
_ ანუ, თუ სხვები ამ მდგომარეობიდან დაახლოებით ხუთ წელიწადში გამოვლენ, ჩვენ ამისთვის გაცილებით მეტი დრო დაგვჭირდება...
_ შესაძლებელია, კრიზისი მსოფლიოში 2014-2015 წლებისთვის დაძლეულ იქნას, მაგრამ ეს საქართველოზე არ აისახება. ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენთან არ იქნება აღმავლობის პროცესები, მაგრამ სწორი მართვის პირობებშიც კი, ნორმალური ცხოვრების პერიოდი, ალბათ, 2018-2019 წლებში იქნება.
_ ეს ძალიან შორსაა...
_ გეთანხმებით, მაგრამ რას იზამ. ესეც იმ შემთხვევაში, თუ შეცდომებს ისევ არ დავუშვებთ. კრიზისმა ჩახვევაც იცის. ჟენევაში ისევ ვერ მიაღწიეს შეთანხმებას და, სამწუხაროდ, კვლავაც არის აგვისტოს მოვლენების გამეორების საშიშროება. ინვესტორები გავიდნენ ქვეყნიდან, მათი დაბრუნებისთვის, პირველ რიგში, სამშვიდობო გარანტიები გვჭირდება. ამიტომაც კრიზისიდან რეალურად გამოსვლისთვის ეკონომიკურთან ერთად, პოლიტიკური გონივრულობის გამოჩენაც გვმართებს. ამერიკის ინტერესებს კავკასიის არც ერთი ქვეყანა არ უწევს ამხელა პროპაგანდას. აზერბაიჯანმა და სომხეთმა კარგი ტაქტიკა აირჩიეს. ევროპამ 2009 წლიდან კავკასიის ქვეყნებზე გამარტივებული სავიზო რეჟიმი შემოიღო. ამ შეთანხმებასთან დაკავშირებული სიკეთით სამივე ქვეყანა ისარგებლებს, ჯოხი კი ჩვენ გადავიტეხეთ. დაბალანსებული პოლიტიკა აუცილებელია. ამის გარეშე კრიზისიდან გამოსვლის შანსები ნაკლებია.